در میان صنایع بزرگ کشور، هیچ بخشی به اندازه صنعت‌خودرو درگیر سیاست‌گزاری دولتی و تصمیم‌های متناقض نبوده؛ صنعتی که دهه‌هاست زیر سایه حمایت‌های بی‌پایان دولت، میان دو قطب «حمایت از تولید داخل» و «مطالبه کیفیت و رقابت» سرگردان مانده است. درحالی که کشورهای منطقه و حتی هم‌رده‌های صنعتی ایران در مسیر آزادسازی، شفافیت و جذب سرمایه‌گذار خارجی گام برداشته‌اند، صنعت‌خودرو کشور همچنان درگیر جدال میان نهادهای تصمیم‌گیر است؛ از شورای رقابت و وزارت صمت گرفته تا سایر نهادهای نظارتی، هرکدام با بخشی از این پازل درگیرند؛ بی‌آن‌که تصویر نهایی آن تکمیل شود. از یک سو، خودروسازان با زیان انباشته، بدهی به قطعه‌سازان و افت شدید نقدینگی مواجه هستند؛ از سوی دیگر، مردم با صف‌های طولانی قرعه‌کشی، قیمت‌های غیرواقعی و کیفیتی پایین‌تر از استانداردهای جهانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. نتیجه آن شده که بازار خودرو در ایران نه رقابتی است و نه پاسخ‌گو و درچنین شرایطی رضایت مصرف‌کننده نیز حاصل نمی‌شود.
برای بررسی موضوعات مذکور با «مصطفی پوردهقان اردکانی» عضو هیات‌رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم؛
بسیاری معتقدند صنعت‌خودرو با مجموعه‌ای از مشکلات انباشته مواجه است. به‌نظر شما کدام بخش از این پازل باید در ابتدا حل شود تا کل تصویر درست شود؟
موضوع خودرو را نمی‌شود فقط با حل یک بخش جمع‌بندی کرد؛ پازل‌های مختلفی کنار هم قرار دارند و اگر دو سه بخش آن حل نشود، تصویر نهایی هیچ‌گاه کامل نخواهد شد. همه می‌دانند قیمت‌گذاری دستوری اشتباه است و نباید ادامه یابد. اما خودرو در کشور به‌دلیل دخالت مستقیم دولت با قیمت واقعی عرضه نمی‌شود و خودروسازان زیان‌ده شده‌اند. از آن طرف هم، انحصاری شکل گرفته که مردم را از حق انتخاب محروم کرده است. اگر رقابت واقعی بود، مردم می‌توانستند با همان هزینه، خودرویی با کیفیت‌تر، ایمن‌تر و به‌روزتر خریداری کنند.
شما پیش‌تر به این موضوع اشاره کردید که اراده قوی برای حل مشکلات صنعت‌خودرو وجود ندارد؛ برای حل این موضوع دولت باید اقدامی انجام دهد یا سایر نهادهای ناظر در این خصوص باید تصمیم گیری کنند؟
من بارها به این موضوع اشاره کرده‌ام که اراده‌ای برای حل مشکلات صنعت‌خودرو وجود ندارد. وقتی در مجلس شورای اسلامی تعرفه واردات را مصوب کردیم، مخالفت‌هایی با آن به عمل آمد. این یعنی در سطوح بالای تصمیم‌گیری، اراده‌ای برای کاهش تعرفه و باز کردن مسیر رقابت وجود ندارد. نتیجه تداوم قیمت‌گذاری‌های عجیب و کیفیت پایین محصولات است. درحالی که این مساله پشت شعارهایی مثل «حمایت از تولید داخل» و «صیانت از اشتغال بومی» پنهان می‌شود. متاسفانه امروز برخی تصمیم‌گیران به اسم حمایت از تولید داخل و نیروی کار ایرانی، اجازه رقابت را نمی‌دهند. درحالی که اگر رقابت واقعی شکل بگیرد، همین شرکت‌های داخلی هم مجبور می‌شوند کیفیت را بالا ببرند و هزینه‌ها را کاهش دهند. در سیاست‌گزاری برای صنعت‌خودرو باید شجاعت داشته باشیم و بپذیریم که حمایت بی‌قید و شرط، فقط به استمرار ناکارآمدی منجر می‌شود.
پیگیری‌های کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی برای واردات بیانگر توجه خانه ملت به بازار بود؛ وضعیت واردات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه با پیگیری‌های مجلس شورای‌اسلامی، دولت بالاخره بخشنامه‌ای برای ساماندهی واردات خودرو صادر کرد. البته هنوز بانک‌مرکزی ارز لازم را تامین نکرده و واردات گسترده‌ای شکل نگرفته، اما همین اقدام نشان می‌دهد دولت هم فهمیده باید بازی را به‌شکل درستی انجام دهد. به هر حال، این بخشنامه هرچند اولیه است، اما می‌تواند نشانه‌ای از تغییر تدریجی رویکرد در حوزه خودرو باشد.
کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی مدیران عامل دو خودروساز بزرگ را به همراه فعالان این صنعت دعوت کرده بود؛ نتایج این جلسات چه بود؟
واقعیت این است که طرف اصلی ما این شرکت‌ها نیستند. مدیران ایران‌خودرو و سایپا در محدوده اختیارات خودشان کار می‌کنند. ما نمی‌توانیم از آن‌ها انتظار داشته باشیم خلاف مسیر ساختاری حرکت کنند. مشکل در جایی دیگر است؛ ما با افرادی روبه‌رو هستیم که اساسا به رقابت در بازار خودرو اعتقادی ندارند. مهندسان ما توانمند و کارگران ما پرتلاش هستند؛ اما وقتی بازار رقابتی نیست، انگیزه‌ای برای ارتقای کیفیت باقی نمی‌ماند.
انحصاری که به آن اشاره کردید، چه تاثیری روی کیفیت خودروهای تولیدی و مونتاژی گذاشته است؟
وقتی بازار انحصاری باشد، چرا باید خودروساز به فکر رقابت و کیفیت باشد؟ وقتی می‌داند برای هر ۸۰ نفر فقط یک خودرو در قرعه‌کشی عرضه می‌شود، چه انگیزه‌ای برای بهبود دارد؟ حتی خودروهایی در اختیار ترابری مجلس شورای اسلامی قرار دادند؛ مثل دنا پلاس اتوماتیک. اما با وجود صفر کیلومتر بودن یا احتمالا کیفیت بهتر قطعات و تولید، همین خودروها هم دچار مشکلات فنی مثل خرابی گیربکس شدند. این فقط یک نمونه کوچک از نتیجه سیاست‌گزاری غلط است. وقتی رهبر معظم انقلاب صراحتا می‌فرمایند از وضعیت صنعت‌خودرو ناراضی هستند، زمانی که رئیس‌جمهور هم بارها تذکر داده، اما هیچ تغییر واقعی رخ نمی‌دهد، یعنی مشکل در لایه تصمیم‌سازی است، نه در خط تولید.
یکی از دغدغه‌ها، تخصیص ارز برای واردات خودرو است. نقش بانک‌مرکزی را در این زمینه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وقتی تحریم‌ها بازمی‌گردد و فشار ارزی ایجاد می‌شود، بانک‌مرکزی اولویت را به دارو، نهاده‌های دامی و کالاهای اساسی می‌دهد. طبیعی است که خودرو که کالای لوکس تلقی می‌شود، در اولویت نباشد. اما مشکل اصلی نبود اراده است. وقتی اراده‌ای برای تسهیل واردات وجود ندارد، حتی اگر ارز هم باشد، تخصیص پیدا نمی‌کند. اگر سیاست روشنی در این زمینه تدوین شود، واردات می‌تواند به بهبود کیفیت داخلی و رقابت‌پذیری واقعی منجر شود.
