درحالی که بسیاری از فعالان بازار همچنان انتظار افزایش قیمت را دارند، شواهد نشان می‌دهد شیب نزولی قیمت‌ها در خودروهای وارداتی و مونتاژی آغاز شده است و حتی برخی مدل‌های داخلی نیز از این جریان بی‌نصیب نخواهند ماند.
علی قربانی‌نژاد، کارشناس حوزه خودرو در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» با اشاره به ابعاد مختلف آزادسازی واردات، اثرات روانی این سیاست، میزان واقعی اختلاف قیمت خودروهای خارجی با بازار جهانی و چشم‌انداز آینده بازار گفت: «بازار خودرو ایران در حال عبور از مرحله حبابی خود است و با اجرای سیاست‌های واردات خودروهای کارکرده و افزایش رقابت میان عرضه‌کنندگان، قیمت‌ها به سمت واقعی شدن حرکت می‌کنند و خریداران نیز با اطمینان بیشتری تصمیم‌گیری خواهند کرد. اگر دولت بتواند سیاست‌های ارزی و قیمت‌گذاری را پایدار نگه دارد و هم‌زمان تولید داخلی را بهبود بخشد، چشم‌انداز بازار روشن خواهد بود و انتظار می‌رود حباب قیمتی به‌طور کامل تخلیه شود.»
طرح واردات خودروهای خارجی زیر پنج سال کارکرد در چه مرحله‌ای قرار دارد و چه اثری بر بازار خواهد گذاشت؟
طرح واردات خودروهای کارکرده اکنون در مرحله نهایی اجرا قرار دارد و وزارت صمت اعلام کرده است که از حدود دو هفته آینده نخستین خودروها از گمرک ترخیص خواهند شد. این طرح که از سال گذشته در دستور کار قرار گرفته، سرانجام به نقطه اجرا رسیده و می‌تواند بخشی از نیاز انباشته بازار را پاسخ دهد. نکته مثبت این طرح، نبود محدودیت در حجم موتور یا کشور مبدا است.
بر اساس آیین‌نامه جدید، اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند خودروهای زیر پنج سال کارکرد را وارد کنند. همین مساله به افزایش تنوع در بازار و رقابت میان عرضه‌کنندگان منجر خواهد شد.
در نتیجه، پیش‌بینی می‌شود ورود خودروهای ژاپنی، کره‌ای و اروپایی در کنار برندهای چینی تازه‌وارد، توازن جدیدی در بازار ایجاد کند. به‌عبارت دیگر، این طرح صرفا اقدامی اقتصادی نیست؛ بلکه می‌تواند انحصار چندساله بازار خودرو را بشکند و فضای رقابتی سالم‌تری میان خودروسازان و واردکنندگان به‌وجود آورد.
تبلیغات و پوشش رسانه‌ای دولت درباره واردات خودروهای کارکرده تا چه اندازه در تشدید روند نزولی قیمت‌ها موثر بوده است؟
تاثیر روانی خبر آزادسازی واردات را نباید دست‌کم گرفت. حتی پیش از ورود اولین محموله‌ها، بازار نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و از اوایل تابستان شاهد ریزش قیمت‌ها بودیم. طی این مدت، دلالان که به‌دلیل کاهش تقاضای واقعی در موضع ضعف قرار گرفته‌اند، ناچار به کاهش قیمت‌ها شده‌اند تا از زیان بیشتر جلوگیری کنند. از سوی دیگر، خریداران نیز با توجه به احتمال ورود خودروهای متنوع‌تر و ارزان‌تر، دست از خرید کشیده‌اند. به‌همین دلیل بازار در شرایط «انتظار کاهش» قرار دارد. این وضعیت باعث شده حجم معاملات واقعی به پایین‌ترین حد طی یک سال اخیر برسد. وقتی تقاضای سرمایه‌ای از بازار خارج شود و تنها تقاضای مصرفی باقی بماند، طبیعتا قیمت‌ها هم به سمت تعادل حرکت می‌کنند.
با توجه به نرخ فعلی ارز، اختلاف قیمت خودروهای وارداتی با بازار جهانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا هنوز می‌توان گفت بازار دچار حباب است؟
باید واقع‌بینانه به موضوع نگاه کرد. زمانی که نرخ دلار در بازار آزاد به حدود ۱۲۰ هزار تومان رسیده، طبیعی است که قیمت یک خودرو ۳۰ هزار دلاری حدود 3 میلیارد و 600 میلیون‌تومان باشد. بنابراین اگر همین خودرو امروز در بازار ایران بین 3 تا 5/3 میلیاردتومان معامله شود، این عدد غیرمنطقی نیست و حتی می‌توان گفت متناسب با نرخ ارز و هزینه‌های جانبی است. اما مشکل زمانی ایجاد می‌شود که برخی خودروها با قیمتی 5 یا 6 میلیاردی عرضه می‌شوند؛ یعنی تقریبا دو برابر ارزش واقعی‌شان با احتساب گمرک، بیمه و حمل‌ونقل. در این حالت است که می‌توان گفت بازار هنوز بخشی از حباب خود را حفظ کرده است. خوشبختانه با آغاز واردات خودروهای کارکرده و افزایش رقابت میان عرضه‌کنندگان، انتظار می‌رود این فاصله به‌تدریج کاهش یابد و قیمت‌ها واقعی‌تر شوند.
آیا می‌توان گفت بازار خودرو در حال عبور از مرحله حبابی خود است؟
قطعا بله. بازار خودرو ایران طی سال‌های گذشته درگیر یکی از بزرگ‌ترین حباب‌های قیمتی خود بوده است. از سال ۱۳۹۷ تا امروز، محدودیت‌های واردات و کاهش عرضه، باعث شد اختلاف قیمت بین خودروهای وارداتی و قیمت جهانی در برخی موارد تا 10 برابر افزایش یابد. اما اکنون شرایط تغییر کرده است. با اجرایی شدن طرح واردات، عرضه خودرو به‌ویژه در بخش وارداتی‌ها و مونتاژی‌ها افزایش می‌یابد. هم‌زمان، انتظارات تورمی در جامعه کاهش یافته و تقاضای سفته‌بازانه تا حد زیادی از بازار خارج شده است. درنتیجه، خودرو از کالای سرمایه‌ای به کالایی مصرفی نزدیک می‌شود. این همان تغییری است که بازار برای رسیدن به ثبات واقعی به آن نیاز دارد.
با توجه به روند فعلی، آیا این کاهش قیمت‌ها پایدار خواهد بود یا خطر بازگشت حباب وجود دارد؟
پایداری این روند بستگی به ثبات تصمیم‌گیری دولت دارد. اگر سیاست آزادسازی واردات با جدیت ادامه یابد و نرخ ارز کنترل شود، بازار خودرو به نقطه تعادل واقعی خواهد رسید. اما هرگونه تصمیم ناگهانی-مثل افزایش تعرفه‌ها، سهمیه‌بندی واردات یا محدودیت‌های جدید در ثبت‌سفارش- می‌تواند روند کاهش قیمت‌ها را متوقف کند. به‌طور کلی، بازار در حال حاضر از رفتار هیجانی فاصله گرفته و به ثبات نسبی رسیده است. خریداران عجله‌ای برای خرید ندارند و فروشندگان نیز می‌دانند افزایش قیمت در کوتاه‌مدت بعید است. همین موضوع نشان می‌دهد بازار به مرحله‌ای رسیده که تنها با عرضه و تقاضای واقعی اداره می‌شود، نه با شایعات و انتظارات تورمی.
چشم‌انداز بازار خودرو تا پایان سال را چگونه می‌بینید؟
اگر شرایط فعلی حفظ شود، پیش‌بینی می‌کنم تا پایان سال حداقل بین ۲۰ تا ۳۰ درصد دیگر از قیمت خودروهای وارداتی کاسته شود. خودروهای چینی و مونتاژی نیز از این روند تاثیر خواهند گرفت؛ چراکه با ورود محصولات کارکرده، معیار جدیدی برای کیفیت و قیمت در ذهن خریدار شکل می‌گیرد. در بخش خودروهای داخلی، اثر کاهش قیمت‌ها ممکن است دیرتر ظاهر شود؛ اما بی‌تاثیر نخواهد بود. اگر دولت بتواند در سیاست قیمت‌گذاری دستوری بازنگری کند و اجازه دهد رقابت واقعی میان خودروسازان شکل بگیرد، قیمت خودروهای داخلی نیز متناسب‌تر خواهد شد.
از طرف دیگر، واردات می‌تواند خودروسازان را مجبور کند سطح خدمات پس از فروش و کیفیت تولید را ارتقا دهند تا سهم بازارشان را حفظ کنند. درمجموع، سال ۱۴۰۴ را می‌توان سال آغاز بازگشت عقلانیت به بازار خودرو دانست؛ بازاری که سال‌ها با سیاست‌زدگی، محدودیت و عدم شفافیت دست به گریبان بوده است. بازار خودرو ایران درحال عبور از مرحله‌ای است که در آن قیمت‌ها بدون منطق اقتصادی و صرفا تحت‌تاثیر محدودیت و هیجان تعیین می‌شدند. ورود خودروهای کارکرده می‌تواند نه‌تنها به تعدیل قیمت‌ها، بلکه به بازتعریف ساختار بازار منجر شود.
این سیاست در صورت ثبات ارزی، موجب خواهد شد حباب قیمت‌ها به‌طور کامل تخلیه شود و بازار به سمت رقابت واقعی حرکت کند. اما باید توجه داشت که واردات به‌تنهایی کافی نیست. اگر هم‌زمان با افزایش عرضه، اصلاح ساختار تولید داخلی و بهبود بهره‌وری در خودروسازی انجام نشود، رقابت نابرابری میان محصولات داخلی و خارجی شکل می‌گیرد که می‌تواند تولید را آسیب‌پذیر کند.
دولت باید هم‌زمان با اجرای سیاست واردات، برنامه‌ای جامع برای ارتقای فناوری، کاهش هزینه‌های تولید و ایجاد فضای رقابتی سالم تدوین کند. درنهایت، آینده بازار خودرو وابسته به میزان پایداری سیاست‌هاست. اگر مسیر فعلی ادامه یابد، می‌توان گفت حباب بازار خودرو دیگر فرصتی برای شکل‌گیری دوباره نخواهد داشت و قیمت‌ها بر مبنای واقعیت‌های اقتصادی تعیین خواهند شد.
