سهم و نقش فناوریهای نو در زمینه حملونقل جادهای در ایران روبه افزایش بوده، در حالی که هنوز ورود فناوری به این حوزه، آنچنان که باید سریع نیست. در شرایطی که خبرها در مورد تولید و بهسازی خودروهای خودران در شرکتهای خودروسازی بزرگ دنیا روزبهروز بسامد بیشتری پیدا میکند و نقش «کلان داده» و «اقتصاد مشارکتی» در حوزه حملونقل بیشتر میشود اما بهنظر میرسد در ایران، آنچنان که بایدوشاید به توسعه این فناوریها توجه نمیشود.
یکی از این فناوریها، استفاده از برچسبهای الکترونیکی روی بدنه خودروهاست که با استفاده از آنها، میتوان بسیاری از فعالیتهای مرتبط با رصد خودرو را دقیقتر انجام داد.
در سادهترین شکل، میتوان از اخذ عوارض تردد در بزرگراهها و آزادراهها الکترونیکی نام برد کرد زیرا با اندازهگیری پیمایش خودروها، عوارض پیمایشی را هم بر آنها اعمال کرد.
خدماتدهی به سیستم قضایی در مورد خودروهای سرقتی و مفقود شده، کاهش استهلاک بزرگراهها و آزادراهها بهدلیل مدیریت ترافیک، توقف و کاهش مصرف سوخت ناشیاز حذف توقف در ایستگاههای اخذ عوارض نیز از دیگر فواید این شکل از استفاده از فناوری در حوزه ترافیک است.
رصد خودرو با «برچسب»
یکی از جلوههای فناوریهای نو در زمینه حملونقل جادهای و نیز عبور و مرورهای درونشهری با خودرو، استفاده از «برچسب» یا «تگ»هایی است که روی خودروها چسبانده میشومد تا بتوان آنها را برای مقاصد گوناگون رصد کرد. نمونه بهروز این برچسبها، در برخی جادههای کشور در زمینه اخذ الکترونیکی عوارض بهکار گرفته میشود؛ این در حالی است که دستکم تا سال گذشته، بحثهای مرتبط با اخذ عوارض الکترونیکی برای عبور از برخی بزرگراهها و تونلهای درونشهری در تهران نیز بهگوش میرسید.
اخذ عوارض بزرگراهی و جادهای در ایران، همواره با خاطره ترافیکهای سنگین در ایستگاههای بینجادهای اخذ عوارض همراه است. با این همه، در سالهای اخیر، اخذ عوارض به شکل الکترونیک در برخی آزادراههای کشور به اجرا گذاشته شده و بهنظر میرسد نه تنها تجربه موفقی بوده و با استقبال خوبی مواجه شده، حتی در برخی مسیرهای جادهای، همچون آزادراه تهران-پردیس، اجباری هم شده، این در حالی است جریمه عدم پرداخت عوارض آزادراهی، در سال جاری با افزایش همراه شده و برای خودروهای سواری، وانت، مینی بوس و کامیونت به 40هزارتومان، برای کامیون دو محور و اتوبوس به 50هزارتومان و برای کامیون سه محور، تریلی و نفت کش به 90هزارتومان افزایش پیدا کرده است.
رئیس پلیس راهور چند روز پیش، در همین ارتباط در یک برنامه تلویزیونی گفت: «غالبا در عوارضیها بهدلیل عدم توجه به جلو تصادفات زیادی روی میداد و حوادث ناگواری در این محدودهها وجود داشت. از طرفی، در قانون نیز تاکید شده است خدمات پلیس و دستگاهها به مردم بهصورت الکترونیکی ارائه شود. بههمین دلیل، با تفاهمنامه فرمانده نیروی انتظامی و وزیر راه، قرار شد اعمال قانون در عوارضیها به صورت الکترونیکی صورت گیرد.»
سردار سیدکمال هادیانفر ادامه داد: «اپلیکیشن ها و درگاه هایی برای پرداخت عوارض آزادراهی وجود دارند که به مردم معرفی شدهاند. اکنون اطلاعات افرادی که از مقابل دوربین عبور میکنند، به صورت الکترونیک در درگاه وزارت راه ثبت میشود. در صورت پرداخت پول توسط فرد، جریمهای برای وی اعمال نمیشود، در صورت عدم پرداخت وجه و عبور، این داده ثبت شده و نخست پیامک را به راننده تحتعنوان «مهلت پرداخت 72ساعته عوارض» ارسال میکنیم و در صورت عدم پرداخت وجه، اعمال قانون انجام خواهد شد.»
بررسیهای «دنیای خودرو» نشان میدهد یک کنسرسیوم متشکل از هفت شرکت در بخش خصوصی، اکنون مجری الکترونیکی شدن اخذ عوارض در آزادراهها در کشور است. این کنسرسیوم، تاکنون هشت آزادراه را تحت پوشش قرار داده است که شامل آزادراههای تهران-ساوه، تهران-قم، کرج-قزوین، قزوین-زنجان، همت-کرج، بندرعباس- بندر شهید رجایی، ارومیه-تبریز (قطعه 4) وآزادراه شرق سپاهان میشود. علاوهبر این، آزادراههای دیگری همچون آزادراه کاشان-نطنز- اصفهان و آزادراه کنارگذر شمالی مشهد نیز در دستور کار الکترونیکی سازی اخذ عوارض قرار دارند.
اخذ عوارض الکترونیکی در دل پایتخت
با این همه، موضوع اخذ عوارض الکترونیکی عبور و مرور، صرفا محدود به جاده برونشهری نیست، هرچند بدون انتقاد هم نبوده است. در سالهای گذشته قرار بود طرحی در تهران به اجرا گذاشته شود که بر اساس آن، تردد در برخی بزرگراهها و نیز تونلهای تازهتاسیس درونشهری در پایتخت، با اخذ عوارض همراه باشد.
به این ترتیب، در دی ماه سال ۱۳۹۷ اعلام شد معاونت حملونقل و ترافیک شهرداری تهران بهدنبال ارسال پیشنویس لایحهای به شورای شهر پایتخت است که براساس آن، تردد در ۵ تونل شهری و نیز تردد در اتوبان صدر، مشمول دریافت عوارض عبورومرور شود. حداقل عوارض پیشبینیشده برای عبور از این مسیرها نیز حدود ۳ هزار تومان در نظر گرفته شده بود.
با این همه، لایحه چنان مخالفتی برانگیخت که خیلی زود به بایگانی فرستاده شد و استدلالهای موافقان آن نیز گوش شنوایی پیدا نکرد. موافقان این لایحه میگفتند عبورومرور از مسیرهای بزرگراهی و تونلهای شهری که عمدتا مسیرهای حملونقل عمومی در آنها پیشبینی نشده، صرفا به نفع دارندگان خودرو و در حکم اعطای نوعی یارانه پنهان به آنهاست.
علاوهبر این، با اخذ عوارض در این زمینه، میتوان درآمدی پایدار برای توسعه حملونقل عمومی در نظر گرفت. اما در مقابل، مخالفان معتقد بودند اخذ چنین عوارضی در دنیا مرسوم نیست و باتوجه به کشش ثابت ناوگان حملونقل عمومی در تهران، چنین طرحی فشاری مازاد بر این ناوگان وارد میکند.
علاوهبر این، حواشی طرح از جمله تغییر کرایه تاکسی در بسیاری از مسیرها، چگونگی الصاق برچسب های الکترونیکی و امثال اینها، موضوعاتی بودند که به نظر مخالفان، توضیح قابلقبولی در مورد آنها ارائه نشده بود.