این رویداد با حضور مهندس مهدی رجبعلی (مدیرعامل محترم ایپکو)، مهندس سیامک علیزاده‌نیا (مدیر استراتژی شرکت ایپکو)، محمدحسین باقری (مدیر طرح CNG شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی)، داریوش گل‌علیزاده (سرپرست مرکز ملی هوا سازمان حفاظت محیط زیست)، سید اشکان موسویان (رئیس انجمن علمی موتور)، دکتر عباس ملکی (استاد دانشگاه صنعتی شریف)، دکتر خسرو اشرفی (استاد دانشگاه تهران)، امیرحسین کاکایی (استاد دانشگاه علم‌وصنعت)، مریم مهدی‌نژاد (شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت) و اعضای وزارت صمت برگزار شد. موضوع این رویداد تمرکز بر افزایش تولید خودروهای دوگانه‌سوز و استفاده بیشتر از گاز طبیعی CNG به‌عنوان یکی از پاک‌ترین سوخت‌های جهان بود.
پس از مطرح کردن نیازمندی‌ها و چالش‌های استفاده از گاز طبیعی CNG و گسترش تولید خودروهای دوگانه‌سوز، دکتر سیامک علیزاده‌نیا در محوطه شرکت تحقیقات موتور ایران‌خودرو به‌بیان توضیحاتی درباره دستاوردهای جدید این مرکز در گروه صنعتی ایران‌خودرو پرداخت. سیامک علیزاده‌نیا در توضیحات خود گفت: «مشکل بزرگ این بود که سامانه EMS داخلی‌سازی شود. این اتفاق یک دستاورد بزرگ نیز محسوب می‌شود. زیرا سامانه EMS ۱۰ درصد از ارزش خودرو را در بر می‌گیرد. تا پیش از این اتفاق، متاسفانه دسترسی زیادی به‌این بخش نداشتیم. کاری که ما در شرکت ایپکو انجام دادیم، این بود که در طی دو - سه سال اخیر سعی کردیم در سامانه EMS خودکفا شویم. یعنی بتوانیم قطعات مربوطه را خریداری کرده و در شرکت ایپکو سخت‌افزار و نرم‌افزار داخلی این سیستم را توسعه دهیم.» هم‌اکنون گروه صنعتی ایران‌خودرو، مدیریت نرم‌افزار سامانه EMS را تحت‌کنترل خود دارد.
دنای گازسوز با پیمایش ۴۰۰ کیلومتر!
سیامک علیزاده‌نیا درباره دنای گازسوز گفت: «وقتی ما موتورهای محصولات گروه صنعتی ایران‌خودرو را توسعه می‌دادیم، با حمایت شرکت‌های زیرمجموعه شرکت نفت توانستیم موتور EF۷ را توسعه دهیم. موتور EF۷ گازسوز در آن زمان قابلیت پیمایش ۲۰۰ کیلومتر را داشت و این قابلیت پیمایش عدد نسبتا خوبی بود. اما مشتریان همواره از دو موضوع گلایه داشتند؛ نخست‌این‌که پیمایش ۲۰۰ کیلومتر کم است (این میزان پیمایش برای مسیرهای برون‌شهری اذیت‌کننده است. از طرفی بررسی‌های ما نشان داد یک تاکسی در شهر تهران دریک روز بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتر را می‌پیماید.) این مقدار پیمایش برای یک راننده تاکسی خوب است؛ زیرا روزانه سوخت گاز مورد نیاز خود را تامین کرده و تا روز بعد به‌راحتی به‌کارش ادامه می‌دهد. اما در سفرهای برون‌شهری دچار مشکل بودیم.
هدف‌گذاری ما در راستای افزایش پیمایش بود. وزارت نفت برای نسخه ارتقایافته EF۷ عدد ۳۰۰ کیلومتر را به‌عنوان حداقل پیمایش عنوان کرد. اما ما پیمایش را روی عدد ۴۰۰ کیلومتر هدف‌گذاری کردیم. ما متوجه شدیم که می‌توانیم این مهم را از دو روش تسهیل کنیم؛ نخست از طریق افزایش حجم مخزن گاز (مقدار گازی که ذخیره می‌شود) و دوم این‌که یک موتور کم‌مصرف را توسعه دهیم. ما این موتور کم‌مصرف گازسوز را توسعه دادیم.
اما نسبت تراکم این پیشرانه افزایش یافت و برهمین اساس باید از روغن سبک‌تر با ویسکوزیته کمتر در آن استفاده شود. بر این اساس ما به‌خوبی توانستیم ۳۰ تا ۳۵ درصد مصرف سوخت را کاهش دهیم. به‌ویژه در مسافت‌های برون‌شهری به‌این مهم دست پیدا کردیم؛ زیرا رانندگان تاکسی‌های برون‌شهری در این باره بسیار گلایه داشتند. همچنین حجم مخزن را از ۱۰۰ یا ۸۰ لیتر متداول خودروهای گازسوز به ۱۳۰ لیتر رساندیم. درعین حال مخزن را در کف خودرو تعبیه کردیم. درنتیجه این عوامل سبب شد دنای گازسوز بتواند به‌پیمایش ۴۰۰ کیلومتر در سیکل NEDC یا سیکل استاندارد دست پیدا کند.
این عدد در سیکل برون‌شهری به ۵۰۰ کیلومتر رسیده است. همچنین این موتور استاندارد آلایندگی را نیز به‌خوبی پاس کرده و در حوزه NOX، NMHC و CO وضعیت مناسبی دارد. هرچند که این پیشرانه پروتوتایپ است و نمونه اولیه آن به‌تولید رسیده است. وزارت نفت برای ساخت مخازن از نمونه‌سازها کمک گرفت تا مخازن کامپوزیتی برای دنا گازسوز در سطح پروتوتایپ به‌تولید برسد. چراکه این خودرو، یک مدل اقتصادی معرفی می‌شود؛ بنابراین تمام تلاش‌مان را برای کاهش هزینه تولید به‌کار گرفتیم. در بخش موتوری نیز با همکاری چینی‌ها، از انژکتورهای ارزان‌قیمت استفاده کردیم و قیمت این قطعه اکنون از ۷۰ دلار به ۲۵ دلار رسیده است. هدف ما درنهایت ۴۰۰ کیلومتر پیمایش بود که در دنای گازسوز این عدد قابل استحصال است. تاکنون روی مصرف سوخت خودروهای گازسوز به‌دلیل رعایت برخی استانداردها کار نکردیم؛ اما درحال حاضر با این هدف‌گذاری و کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی مصرف سوخت توانستیم این موضوع را نیز محقق کنیم.»
پیمایش آریسان گازسوز با موتور XUP؛ ۲۰۰ کیلومتر!
مدیر استراتژی شرکت ایپکو در ادامه گفت: «دو محصول گازسوز در سبد محصولات گروه صنعتی ایران‌خودرو باقی مانده است؛ یکی EF۷ نسخه گازسوز و دیگری محصول XU گازسوز. تصور ما این است که برای نسخه تجاری، یک موتور XU را توسعه دهیم. قطعه‌سازهای بسیاری برای این پیشرانه در کشور وجود دارد و امکان توسعه آن نیز فراهم است. همچنین این موتور بسیار اقتصادی است. اگرچه نقدهای بسیاری به این پیشرانه وارد است؛ اما این پیشرانه به‌حدی اقتصادی شده که تعمیرات ساده‌ای دارد. این موتور نسبت به XU۷ پایه، حدود ۱۰ درصد کاهش مصرف سوخت داشته و مدیریت ارشد گروه صنعتی ایران‌خودرو تصمیم گرفته از این پیشرانه روی محصولات تجاری خود استفاده کند.»
نکته قابل توجه دیگر در این زمینه، آریسان دوگانه‌سوز است. علیزاده‌نیا دراین‌باره به «دنیای‌خودرو» گفت: «دومین خودرو گازسوزی که روی آن کار کردیم، خودرو آریسان است که با بررسی‌های ما، این خودرو در میان سایر خودروهای تجاری که مصرف سوخت بسیار زیادی دارند، طوری طراحی شده که بتواند به‌خوبی پاسخگوی نیاز مخاطب در حمل‌ونقل درون‌شهری باشد. اگرچه غالبا خودروهای تجاری در شهر تهران به‌سمت دیزل متمایل شده بودند، اما ما بر جایگزین کردن آن با پیشرانه گازسوز متمرکز شدیم. بر این اساس، پیشرانه XUP انتخاب شد و یک موتور گازسوز نیز توسعه یافت که تمام مشکلات نسخه قبلی در آن رفع شده است. XUP یک موتور گازسوز به‌روز است. آریسان گازسوز مجهز به‌این پیشرانه، مجهز به‌یک مخزن در کف خودرو است. این طراحی مشکلات جانمایی و ظرفیت بار این خودرو را نیز برطرف کرده است. مخزن این خودرو ۸۵ لیتر است و یک سازه کامپوزیتی نیز زیر مخزن را پوشانده تا ایمنی خودرو درسطح بالایی قرار گیرد. از سوی دیگر پیمایش آریسان گازسوز با موتور XUP ۲۰۰ کیلومتر است.»
اما سیامک علیزاده‌نیا به‌موتور بنچ‌مارک نیز اشاره کرد و دراین‌باره گفت: «حجم عمده‌ای از آلاینده‌های شهر تهران مربوط به‌کامیونت‌های درون‌شهری است. حجم زیادی کامیونت درون‌شهری وجود دارد که از پیشرانه دیزلی بهره می‌گیرند. موتورهای دیزل، ذرات آلاینده بسیاری تولید می‌کنند. هدف ما در این پروژه این بود که یک موتور تجاری درون‌شهری گازسوز را به‌تولید برسانیم. حدود دو سال با همکاری شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت و مدیریت طرح CNG مطالعات مفصلی داشتیم تا متوجه شویم کدام موتور مورد نیاز بازار تهران است. بر این اساس پنج موتور انتخاب شدند و بنچ‌مارک کامل روی آن‌ها صورت گرفت.
در ادامه یک موتور پایه‌گازسوز انتخاب شد. ما به‌این پیشرانه Mule می‌گوییم. هر بخش از این پیشرانه را از یک موتور خاص برداشتیم. بخشی از بلوک سیلندر این پیشرانه مربوط به‌کمپانی هیوندای، بخش دیگر از کامینز و بخش دیگر آن طراحی و ساخت شرکت ایپکو است.
مزیت بزرگ این پیشرانه این است که نخستین موتور پایه‌گازسوز (Medium Duty) ایران و جهان خواهد بود. همچنین تمام بخش‌های سامانه کنترلی و ECU آن متعلق به‌گروه صنعتی ایران‌خودرو است و دقیقا قطعات این پیشرانه با موتور EF۷ مشترک است.
انژکتورهای آن، انژکتورهای EF۷ بوده و تمام سنسورها نیز از نوع EF۷ است. این موضوع۱۰ تا ۱۵ درصد از قیمت کل این موتور را که هزینه سامانه EMS آن بوده، کاهش داده است. من همواره این دغدغه را داشتم که اگر ECU خودرویی نیاز به‌تعویض داشته باشد، مالک آن بتواند به‌راحتی و با کمترین هزینه ممکن آن را تامین کند. زیرا خودروهای گازسوز بیشتر مورد استفاده اقشار کم‌درآمد جامعه است و باید قطعات آن‌ها به‌خوبی تامین شود.»
به گازسوز کردن پیشرانه‌ها توجه ویژه داریم!
در بخش پایانی این رویداد، خبرنگار روزنامه «دنیای‌خودرو» با مهندس مهدی رجبعلی، مدیرعامل شرکت ایپکو نیز گفت‌وگویی انجام داد که در ادامه آن را می‌خوانید:
هدف از تشکیل نخستین سمینار تخصصی خودروهای دوگانه‌سوز چیست؟
هدف از تشکیل این سمینار تخصصی، ایجاد هم‌فکری بین تمام ارگان‌ها، قانون‌گذار، شرکتها، دانشگاه‌ها و افرادی است که در این حوزه به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کنند. همچنین امیدواریم بتوانیم چالش‌های حوزه گازسوز را شفاف‌تر عنوان کنیم. در دو - سه سال اخیر، تولید خودروهای گازسوز به‌شدت کاهش یافته است. این درصورتی است که ما اعتقاد داریم باتوجه به‌زیرساخت‌های موجود در کشورمان و همچنین به‌دلیل تامین انرژی آسان، آلایندگی‌ها و بحث گاز CO، خودروهای گازسوز یک راه‌حل ارزان است که با فناوری موجود در کشور نیز هماهنگ است. بنابراین ما بر این موضوع تمرکز کردیم که چه‌کاری باید انجام دهیم تا تولید این دسته از خودروها به‌تیراژ مناسب‌تری برسند و بتوانیم رضایت مشتریان را تا حد زیادی حاصل کنیم. همچنین ما حین توسعه هر نوع پیشرانه‌ای بر گازسوز کردن آن نیز تمرکز ویژه داریم. شما با مشاهده موتورهای برش‌خورده‌ای که در مرکز تحقیق، طراحی و تولید موتور ایران‌خودرو وجود دارند، درمی‌یابید که شاید حتی یک موتور گازسوز نیز تولید نشده باشد؛ اما محل انژکتور سوخت گاز برای آن‌ها تعبیه شده است. ما بر این باوریم که سوخت گاز جزو یکی از زیرساخت‌های اصلی کشور است و باید به‌استفاده از آن اهمیت دهیم. در همین زمینه دو خودرو در محوطه مرکز تحقیق، طراحی و تولید حضور داشت که یکی وانت آریسان گازسوز است. خوشبختانه این خودرو به‌بازه تولید مناسبی بازگشته و مخزن آن هم به‌کف اتاق منتقل شده است. هفته قبل فروش این خودرو به‌صورت رسمی توسط گروه صنعتی ایران‌خودرو آغاز شده است. دومین خودرو، تمام‌گازسوز است و تلاش‌مان بر این است که به‌خط تولید برسد. این خودرو گازسوز با پرفورمنس بالا، مصرف سوخت مناسب و رضایت‌مندی بالا به‌خط تولید می‌رسد.
شرکت ایپکو در زمینه بهینه‌سازی کردن پیشرانه‌های محصولات این خودروساز چه برنامه‌هایی دارد؟
براساس برنامه‌ای که در گروه صنعتی ایران‌خودرو و در اواخر سال 1398 به‌تصویب هیات‌مدیره رسید، این شرکت باید برای بهینه‌سازی موتورهای مورد استفاده خود سه گام بردارد. نخست کاهش تیراژ تولید موتورهای پرمصرف و با آلایندگی بالا و افزایش تولید موتورهای کم‌مصرف و با آلایندگی پایین است. در این زمینه طی سه‌ماه اخیر، تقریبا توانسته‌ایم یک‌هزار دستگاه موتور EF7 را در روز به‌تولید برسانیم. از طرفی موتور XU7 دیگر تولید نمیشود. گام دوم این بود که بتوانیم تمام پیشرانه‌ها را ارتقا بدهیم. طی دو سال گذشته، توانستیم نسل جدید موتور TU5 را به‌تولید برسانیم. موتور XUP جایگزین و جانشین XU7 شده و به‌زودی نسل جدید موتور EF7 نیز به‌تولید خواهد رسید. گام بلندمدت در این زمینه، تولید موتور سه‌استوانه‌ای است که می‌توان نمونه اولیه آن را مشاهده کرد که در حال پاس کردن آزمون‌های خاص خود است. امیدواریم بتوانیم این موتور را تا حداکثر یک سال و نیم دیگر به‌مرحله تولید برسانیم.
ری‌را از محصولات گروه صنعتی ایران‌خودرو است که این روزها تا حد زیادی مورد توجه قرار گرفته است. در زمینه طراحی و تولید پیشرانه این خودرو، شرکت ایپکو چه نقشی ایفا کرده است؟
موتور اولی که روی ری‌را قرار می‌گیرد، اصطلاحا TC پلاس نامیده می‌شود. این موتور ارتقا یافته نسل جدید توربوشارژ موتور EF7 است. این موتور قرار است در گام نخست روی ری‌را قرار گیرد و در آینده نزدیک موتور سه‌استوانه‌ای ارتقا یافته آن روی ری‌را نیز نصب خواهد شد. از مشخصات فنی موتور TC پلاس، می‌توان به 240 نیوتون‌متر گشتاور و حدود 120 کیلووات (160.9 اسب‌بخار) قدرت اشاره کرد. این موتور از نظر مصرف سوخت، 0.8 لیتر کاهش مصرف دارد. در حال حاضر این پیشرانه روی خودرو دنا نیز آزمایش شده و حدود دو ماه آینده به‌تولید خواهد رسید و در همان زمان، روی ری‌را نیز قرار می‌گیرد.
