از منظر اقتصادی، بازار قطعات خودرو همواره محرک مهمی برای اشتغال، سرانه تولید داخلی، درآمدهای صادراتی و توسعه صنعتی در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه بوده است. علاوه‌بر این، تحولات فناورانه، فشارهای محیط‌زیستی، رشد خودروهای الکتریکی و هوشمند، شبکه گسترده عرضه و تقاضا و همچنین نقش‌آفرینی بازیگران عمده جهانی و منطقه‌ای، این بازار را به‌یکی از پیچیده‌ترین و درعین حال جذاب‌ترین حوزه‌های اقتصادی بدل ساخته است.
بررسی‌های مالی و آماری جدید، حاکی از حجم عظیم اقتصاد بازار قطعات خودرو در سطح جهان است. طبق گزارش Future Market Insights، اندازه این بازار در سال ۲۰۲۱ معادل ۳۲۴.۵ میلیارددلار آمریکا برآورد شده و با توجه به‌روندهای غالب و تحولات فناورانه، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۱ رشد قابل توجهی را تجربه کند.
نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) بازار قطعات خودرو طبق این گزارش حدود ۴.۷ درصد برآورد شده که نشان‌دهنده پایداری و پتانسیل بالای اقتصاد این حوزه در مقایسه با سایر بخش‌های صنعت‌خودرو است.
گفتنی است سهم عمده‌ای از این بازار به بخش پس از فروش (Aftermarket) تعلق دارد؛ جایی که نیاز فزاینده خودروهای سواری به تعویض و ارتقای قطعات، بازار قطعات را از رکود ایمن نگه داشته و رشد متوسطی برای آن پیش‌بینی می‌کند.
مطابق برخی دیگر از گزارش‌ها، ارزش بازار قطعات یدکی خودرو در سال ۲۰۲۳ بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است و کشورهایی چون چین، ایالات‌متحده، آلمان و ژاپن از اهالی اصلی این رقابت جهانی محسوب می‌شوند.
از منظر ارزش افزوده اقتصادی، این بخش توانسته است در سال‌های اخیر سود قابل توجهی برای شرکت‌های بزرگ و متوسط ایجاد کند؛ به‌ویژه با رشد چشمگیر تولید خودرو در کشورهای نوظهور آسیا و توسعه بازارهای صادراتی قطعات پیشرفته توسط شرکت‌های کره‌ای، ژاپنی، چینی و اروپایی.
پیش‌بینی رشد بازار و نرخ CAGR
داده‌هایی که از سوی موسسات تحلیلی بین‌المللی منتشر شده‌اند، چشم‌انداز روشنی برای رشد بازار قطعات خودرو ارائه می‌کنند. بنا بر گزارش Future Market Insights، نرخ رشد مرکب سالانه بازار قطعات خودرو تا سال ۲۰۳۱ حدود ۴.۷ درصد تخمین زده شده است؛ یعنی در دهه پیش رو، این بازار یکی از پایدارترین حوزه‌های رشد در قیاس با دیگر بخش‌های خدمات صنعتی و تولیدی خواهد بود.
در بخش قطعات یدکی به‌تفکیک بخش‌های محصول، نرخ رشد در برخی حوزه‌ها نظیر مبدل گشتاور و گیربکس اتوماتیک حتی از میانگین بازار نیز بیشتر است؛ به‌ویژه با افزایش سهم خودروهای سواری گیربکس اتوماتیک.
علاوه‌بر این، پیش‌بینی می‌شود که اروپا با سهمی بیش از یک‌سوم از بازار، کانون اصلی رشد و نوآوری در قطعات پیشرفته باقی بماند. از سوی دیگر، شتاب رشد در آسیای جنوبی، اقیانوسیه و شرق آسیا نیز چشمگیر توصیف شده و در برخی موارد از نرخ ۶.۴ درصد نیز فراتر می‌رود؛ این امر عمدتا ناشی از توسعه بازار خودرویی و افزایش مالکیت خودروهای شخصی در کشورهایی چون چین، هند، کره‌جنوبی و ژاپن است.
تخمین‌های دیگر نیز بر روند رو به‌رشد بازار به‌واسطه ترکیب عوامل جمعیتی (افزایش میانگین عمر خودروها)، سختگیری‌های محیط‌زیستی، گرایش به خودرو الکتریکی و نیاز به تعمیرات مکرر در حوزه خودروهای کارکرده دلالت دارد. این موارد در کنار گرایش به‌خرید آنلاین قطعات و موج فزاینده دیجیتالی شدن خدمات پس از فروش، شتاب رشد بازار را تسریع خواهد کرد.
چالش‌ها و موانع توسعه بازار
درکنار تمامی فرصت‌ها، بازار قطعات خودرو با چالش‌های ساختاری و عملیاتی متعددی مواجه است. نخستین چالش، بحث ورود قطعات تقلبی و غیر اصلی به‌بازار است. محصولات بی‌کیفیت، اقتصاد رسمی را زخمی می‌کند، ایمنی خودرو را به‌مخاطره می‌اندازد، هزینه نگهداری را سرسام‌آور می‌سازد و درنهایت اعتماد خریداران را فرسوده می‌کند. چالش دیگر، نوسانات شدید در قیمت ارز و مواداولیه است.
وابستگی بخش عمده‌ای از تولیدکنندگان (به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه) به‌واردات اجزا و مواداولیه، موجب شکنندگی بازار شده و ریسک سرمایه‌گذاری و ثبات قیمتی را کاهش داده است.
تحریم‌ها و محدودیت‌های وارداتی نیز این مشکل را تشدید می‌کند و در برخی موارد، منجر به‌کمبود قطعات حیاتی در بازارهای داخلی می‌شود. مشکلات زنجیره‌تامین، اعم از اختلالات لجستیکی، کمبود فناوری تولید داخلی و تاخیرهای طولانی در حمل‌ونقل بین‌المللی، عامل سوم محدودکننده بازار هستند؛ امری که بعد از همه‌گیری کووید-۱۹ شدیدتر شد و ضعف‌های اساسی در تاب‌آوری شبکه‌های توزیع و تولید را آشکار ساخت.
دیگر عامل محدودکننده مربوط به کیفیت پایین برخی از قطعات داخلی و نبود سیستم‌های سختگیرانه استاندارد و کنترل کیفی است؛ این معضل عمدتا در بازار کشورهایی همچون ایران رخ می‌دهد و رقابت را به‌زیان تولیدکنندگان معتبر و مصرف‌کنندگان آگاه رقم می‌زند.
مساله کمبود نوآوری و کندی در پیوست به فناوری‌های پیشرفته جهانی، به‌ویژه در حوزه خودروهای الکتریکی و زیرساخت‌های حمایت‌کننده آن نیز یک تهدید جدی برای آینده بازار تلقی می‌شود. کشورهای فاقد سرمایه‌گذاری مداوم در تحقیق و توسعه، در این بحران عقب خواهند ماند و توان رقابت بین‌المللی خود را از دست خواهند داد.
ساختاری در آستانه تحول
بازار قطعات خودرو نه‌فقط یک بخش حمایتی برای صنعت خودروسازی، بلکه یک محرک حیاتی برای رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و توسعه فناوری در بسیاری از اقتصادهای پیشرفته و تازه‌کار جهان است. داده‌های جهانی گویای پایداری رشد این بازار با نرخ مرکب ۴.۷ درصد در بازه ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۱ و ارزشی بالغ بر صدها میلیارد دلار در هر سال هستند.
اروپا و آسیا از قطب‌های اصلی تولید و مصرف این محصولات محسوب می‌شوند و شرکت‌هایی همچون Bosch، Denso، Hyundai Mobis و Magna تعیین‌کنندگان روند رقابت، فناوری و نوآوری به‌شمار می‌روند. با وجود پتانسیل عظیم اقتصادی، بازار با چالش‌هایی چون قاچاق کالا، ورود قطعات بی‌کیفیت، نوسانات قیمت و اختلال در زنجیره‌تامین روبه‌رو است. اما ورود فناوری‌های نوین، جهش الگوهای تقاضا و تاکید فزاینده بر کیفیت و خدمات پس از فروش، مسیر آینده بازار را روشن کرده‌اند.
دولت‌ها، سیاست‌گزاران و فعالان صنعت باید با حمایت از تحقیق و توسعه، تقویت بنیان‌های تولید داخلی، سختگیری در کنترل کیفیت، توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و مدیریت هوشمند زنجیره‌تامین، بازار قطعات خودرو را به‌عنوان کانون پویای اقتصادی و فناورانه، به سوی توسعه پایدار و مزیت رقابتی سوق دهند.
در چشم‌انداز پیش رو، با توجه به تحول فناورانه، پویایی بازار، تغییر نگرش مصرف‌کننده و جهانی‌سازی شبکه‌های تولید و توزیع، برنده اصلی رقابت را نه‌قدرت ساخت بلکه نوآوری و انعطاف در پاسخگویی به‌بازار تعیین خواهد کرد.
فعالان ایرانی، چه در عرصه تولید و چه در بخش واردات و صادرات، با عبور از مرزهای سنتی، تمرکز بر کیفیت و فناوری و گشودن درهای همکاری‌های بین‌المللی، می‌توانند سهم بایسته‌ای از این بازار آینده‌محور را به نام خود ثبت کنند.
