در دهه اخیر روند جهانی به سمت جایگزینی کامیون و کامیونتهای خدمات شهری بهویژه حمل زباله دیزلی با معادل برقی پیش رفته است. فشار قوانین محیطزیستی، افزایش حساسیت عمومی نسبت بهکیفیت هوا و سر و صدا و رشد آگاهی درباره تغییرات اقلیمی، سبب شده است مسئولان شهری دریابند که ادامه کار با دیزل، در درازمدت هزینه بالا و پیامدهای زیستی جدی دارد. از این رو کامیونهای برقی خدمات شهری بهخصوص حمل زباله بهصورت عملیاتی در اروپا، آسیا و آمریکا وارد چرخه خدمات شهری شدهاند.
بهعلاوه نظر به اینکه فعالیت خودروهای خدماتی مختص مسیرهای کوتاه است و این مدل خودروها مرتبا متوقف میشوند و مجددا بهمسیر خود ادامه میدهند، نیاز به گشتاور پایین داشته و درمورد خودروهای مختص حمل زباله، توقف طولانی برای تخلیه و کمپرس زباله ویژگیهایی هستند که با برق و موتور الکتریکی بهتر جواب میدهند. بنابراین کامیون زباله برقی یکی از بهترین انتخابها برای الکتریکی شدن در ناوگان شهری است.
کامیونت برقی خدمات شهری چگونه شارژ میشود؟
یکی از ارکان کلیدی موفقیت کامیونهای برقی در جهان، طراحی هوشمندانه زیرساخت شارژ و زمانبندی بهرهبرداری است. بهعنوان مثال شرکت مرسدسبنز برای مدل برقی کاربری ویژه خود (eEconic) روش مناسبی را بهکار گرفته است: کامیونها در پایگاه شهرداری شب شارژ میشوند و فردا صبح آماده فعالیت هستند. این برنامهریزی باعث شده است حمل زباله در ساعات مختلف شبانهروز بدون خطر خالی بودن باتری انجام شود و نگرانی بابت متوقف شدن خودرو در میانه مسیر وجود نداشته باشد.
چنین چارچوب زمانی (شارژ شب، کار روزانه) در کامیون برقی منطقیتر است تا خودروهای شخصی یا اتوبوسهایی مخصوص پیمودن مسیرهای طولانی. کامیون مخصوص حمل زباله برخلاف اتوبوس شهری شاید مجبور بهپیمودن چند صد کیلومتر مسیر برای خدماترسانی نباشد و عمدتا داخل شهر کار میکند؛ بنابراین باتری آن به سرعت شارژ میشود و نیاز به ایستگاههای پرتعداد در سطح شهر نیست؛ همچنین شارژ شبانه خودروها بهپایداری شبکه توزیع برق نیز کمک ویژهای میکند.
با این حال تجربه جهانی در این بخش گویای آن است که بدون «زیرساخت»، یعنی پایگاه شارژ، پلان زمانی دقیق، نگهداری باتری و مدیریت ناوگان، برقی شدن ممکن است با مشکل مواجه شود.
کامیونتهای برقی چینی و مشخصات فنی شاخص
چین امروز یکی از مراکز اصلی تولید سیستمهای کاربری ویژه خدمات شهری بهخصوص حمل زباله است. شرکتهایی مثل Fulongma و برخی دیگر، مدلهایی طراحی کردهاند که هم زباله شهری را جمعآوری میکنند و هم برای مناطق مسکونی یا مجتمعها مناسب هستند. سیستم حمل زباله مخصوص این وسایل با کاربری ویژه که از کشندههای برقی تولید برندهای متفاوتی بهره میبرند، همراه با بدنه فشرده، سیستم کمپرس زباله، تانک فاضلاب برای جلوگیری از نشت و بو و باتری لیتیومی حفاظتشده عرضه میشوند.
برای نمونه یکی از مدلهای شاخص در این زمینه از برند Fulongma، دارای مشخصات زیر است: باتری با ظرفیت 162.3 kWh، ظرفیت حمل زباله 12.5 متر مکعب، حجم هاپر اولیه 1.1 متر مکعب؛ زمان فشردهسازی زباله تا 17 ثانیه، زمان بارگیری کمتر از 11 ثانیه و زمان تخلیه حدود 55 ثانیه. این مدل مخصوص جمعآوری و حمل زباله شهری طراحی شده و عملیات کمپرس را بهطور خودکار یا دستی انجام میدهد.
در این مورد میتوان به مدلهای دیگر (سنگینتر یا با توان بیشتر) نیز اشاره کرد. بهعنوان مثال مدلی با باتری 210 kWh عرضه میشود که ظرفیت حمل تقریبی 10 تن زباله را دارد؛ این مدل مناسب مناطقی با حجم زباله بیشتر یا جمعآوری سنگینتر است.
مدلهای سبکتر هم هستند؛ بهعنوان مثال برند چینی دیگری مدلی را برای مناطق مسکونی یا مجتمعهای مسکونی «4 متر مکعب» عرضه میکند: با وزن سبکتر و باتری قویتر که مناسب کوچه و خیابانهای باریک است و توان بلند کردن سطلهایی با ظرفیت 120 تا 240 لیتر را دارد. چنین مدلهایی برای کار در فضاهای شهری متراکم یا محلهها منطقیتر هستند.
درمجموع دامنه محصولات در این بخش از مدل «کوچک و محلهای» تا «نیمهسنگین شهری» را شامل میشود؛ یعنی تقریبا تمام نیازهای یک شهر با جمعیت متوسط تا انبوه را پوشش داده و پاسخ میدهد. این تنوع نسخههای چینی همراه با قیمت غالبا پایینتر نسبت به مدلهای اروپایی، آنها را به گزینه مناسبی برای بازارهایی مانند ایران تبدیل میکند.
کامیونهای برقی حمل زباله در عمل موفق بودهاند؟
تجربه شهرداریها و شرکتهای خدمات شهری در کشورهای مختلف دراینباره تاکنون مثبت و رضایتبخش بوده است. بهعنوان مثال با ورود ۱۸ دستگاه کامیون برقی به شهری واقع در کشور آلمان، انتشار گاز CO₂ ناشی از فعالیت ناوگان زباله این شهر، بهطور قابل توجهی کاهش یافته است. همچنین گزارش بازار جهانی نشان میدهد تقاضا برای کامیون برقی زباله روبهرشد بوده و در بازار اروپا و چین افزایش یافته است؛ البته تولیدکنندگان چینی در این میان نقش مهمی دارند.
درعین حال فضای شبانه شهر که با صدای موتور دیزل و جک کمپرس زباله پر میشد، با کامیون برقی بسیار آرامتر است. در نتیجه کامیون برقی زباله را میتوان نه بهعنوان پروژه آزمایشی، بلکه راهکار عملی و پایدار برای مدیریت پسماند شهری دانست.
برای کشورهایی مانند ایران که با معضل کیفیت هوا، آلودگی شهری، تراکم جمعیت و حمل و نقل پسماند مواجه هستند، استفاده از کامیون برقی مخصوص حمل زباله، فرصتی ناب و قابل توجه است. بهخصوص برندهای چینی با ارائه مدلهای متنوع، قیمت نسبتا مناسبتر، رقیب جدی مدلهای اروپایی هستند. بهویژه اگر زیرساخت و سیاستگزاری مناسب در این بخش وجود داشته باشد.
مزیتهای عملی کامیونهای برقی حمل زباله برای شهرهای ایران
فعالیت این خودروها در شهرهای پرجمعیت کشورمان مزایایی دارد که در ادامه بهطور مختصر بهآنها اشاره میشود. این خودروها از مدلهای سبک تا متوسط عرضه میشوند و میتوانند در کوچههای تنگ و خیابانهای شلوغ شهرهای بزرگ و متوسط بهخوبی تردد و فعالیت کنند.
ظرفیت حمل و کمپرس زباله آنها برای استفاده شهری طراحی شده و حجم بدنه آنها معمولا بین ۸ تا ۱۲.۵ متر مکعب است؛ درحالی که باتری آنها ۱۶۰ تا بیش از ۲۱۰ کیلووات-ساعت انرژی ذخیره میکند و اجازه میدهد مسیر روزانه بدون نگرانی از بابت خالی شدن باتری طی شود. بسیاری از این مدلها مجهز بهسیستم مدرن کمپرس زباله، آببندی بدنه و تانک فاضلاب هستند که در مناطقی با زباله ترکیبی شامل خشک، تر و فاضلاب بسیار کاربردی است.
در این خصوص نیاز به ایستگاههای شارژ گسترده در سطح شهر نیز کمتر است؛ زیرا کامیونها میتوانند شبها در پایگاه شارژ شوند و برای فعالیت روزانه آماده باشند. با این حال، موفقیت عملیاتی این خودروها مستلزم برنامهریزی مدون است؛ زیرساخت شارژ باید تامین شود، نیروهای خدمات شهری آموزش ببینند، قطعات یدکی در دسترس باشند و زمانبندی جمعآوری زباله متناسب با ظرفیت باتری و شبکه توزیع برق طراحی شود. رعایت این نکات تضمین میکند که ناوگان برقی بتواند بهطور کارآمد جایگزین نمونههای دیزلی شود و همزمان کیفیت هوای شهری بهبود یابد و آرامش محیط زندگی شهروندان حفظ شود.
یک پله به سمت شهر پاکتر
کامیون و کامیونت برقی زباله نه یک ادعا یا تبلیغ زیستمحیطی صرف، بلکه گزینهای عملی، اقتصادی و قابل اجرا برای شهرهای ایران بهشمار میروند. با توجه به آلودگی هوا، سر و صدای زیاد، هزینه بالای سوخت، تعمیر تخصصی دیزلیها و فشار برای بهبود کیفیت زندگی شهری، فرصتی طلایی برای نوسازی ناوگان جمعآوری زباله در اختیار مسئولان شهری و شهرداریها قرار گرفته است.
درنهایت چنانچه بخش خدماتشهری با نگاهی عمیق استفاده از چنین خودروهایی را در دستور کار خود قرار دهد، میتواند هم هزینهها را بهتدریج کاهش دهد و هم سهم چشمگیری در کاهش آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور داشته باشد.
