به گزارش «اخبار خودرو»،خیابان های تهران (و البته برخی دیگر از شهرهای کشور) علاوهبر تصادف خودروها، معضلی دیگر هم دارند که ظاهرا متولی مشخصی برای حل و فصل آن وجود ندارد: «فرونشست زمین». دادههای مطالعاتی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نشان میدهند تهدید زمین سست و فروریزش خیابانها، دستکم سه منطقه شهر تهران (شامل مناطق 12، 17 و 18) را به عنوان مناطق دارای ریسک بالا در فروریزشهای زمین دربر میگیرد. این در حالی است که در فاصله سالهای 1396 تا 1397، دستکم 5 فروریزش عمده در مناطق مختلف شهر تهران، در خیابانهای «شهران»، «پیامبر»، «میدان قیام»، «مولوی» و در «سهراهی خیابان خیام» به ثبت رسیده و با توجه به رشته قنات هایی که از شمال تهران به سمت ری کشیده شده است احتمال فروریزشهای عمده دیگری هم وجود دارد. حوادثی از این دست در خیابانهای شهرهای دیگر هم به وقوع پیوسته، این در حالی است که فرونشست در بیابانها و زمین های کشاورزی در خارج از شهرها هم جدی است، اما به این اندازه توجه برنمیانگیزد. اما آیا نظام مدیریتی کشور برای این موضوع برنامه ای دارد؟
گویا شهروندان ایرانی، حالا باید نگران یک پدیده جدید هم باشند که ممکن است جان آنها را در خیابانهای کشور تهدید کند. فرونشست ناگهانی زمین براساس شکلگیری فروچالهها، پدیدهای است که در سالهای اخیر چندبار در نقاط مختلف کشور به وقوع پیوسته و البته تبعات جانی و مالی داشته است. نخستین تلفات انسانی بر اثر پدیده فروچاله، اواخر شهریور سال 1392 در جاده قدیم کاشان- قم بود که با سقوط یک پراید به داخل آن، دو نفر فوت کردند.
سال 1395 اما اتفاق مهیبتری رخ داد. فروریزش بزرگی در محله شهران در تهران، منجر به انفجار لولههای گاز شد و شعلههای آتش برخی ساختمانهای اطراف را در بر گرفتند. در دی ماه سال 1398 هم در خیابان میرفندرسکی اصفهان فروچالهای عمیق ایجاد شد که در مجاورت پایههای پل شهری قرار داشت و ممکن بود با آسیب به پل، حتی موجب فروریختن تمام سازه شود. در فروردین ماه سال جاری نیز ایجاد فروچاله در میدان کشاورز در شهر قم، منجر به سقوط دو دستگاه خودرو به درون این فروچاله و کشته شدن سه نفر شد.
هشدار موسسات بینالمللی
چند روز پیش، موسسه تحقیقاتی «اینتللب»، با انتشار تصاویر ماهوارهای، فرونشست زمین در اطراف تهران را «بمبساعتی بیصدا» توصیف و آن را تهدیدی برای 13 میلیون نفر جمعیت ساکن این مناطق عنوان کرد. «اینتل لب» که یک موسسه بینالمللی مشاوره اطلاعاتی است، با انتشار یک گزارش و چند تصویر ماهوارهای علل این فاجعه را پدیده انسانی توصیف کرد که بهدنبال آن قطعی برق، ترکیدن لولههای گاز، تغییر شکل ریلها، فرورفتگی زمین، کج شدن ساختمانها، ترک خوردن جادهها و... رخ میدهد. این در حالی است که هشدارهایی از این دست، پیش از این هم در مورد ایران مطرح شده بودند. بهعنوانمثال، در سال 1397، مجله عملی «نیچر» از فرونشست سالانه 25 سانتیمتر در بخشهایی از پایتخت ایران خبر داده بود. علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمینشناسی ایران نیز در سال 1399، در مورد فرونشست زمین در تهران اعداد و ارقامی حتی بالاتر از ارقام اعلامشده توسط موسسات علمی و پژوهشی خارجی را منطقی دانست و به عدد 36 سانتیمتر فرونشست در سال برای تهران اشاره کرد.
فرونشست خیابانها در ایران چقدر جدی است؟
یکی از دلایل سستی در مواجهه با پدیده فروچالهها یا فرونشست زمین در خیابانهای شهرهای کشور نبود متولی خاص برای این موضوع است؛ این در حالی است که ماجرا، براساس گفته برخی مسئولان، روزبهروز جدیتر میشود.
محمد شکرچیزاده، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور، چندی پیش با اشاره به طرحهای مربوط به کاهش مخاطرات تاسیسات نفتی در مقابله با فرونشست، گفت: «موضوع فرونشست زمین از سال 1400 به بعد تاثیر خود را بر بسیاری از تاسیسات مهم کشور نشان خواهد داد.» این مقام مسئول ادامه داد: «در زمان وقوع زلزله، تاسیسات نفتی میتوانند به شدت تحت تاثیر قرار بگیرند و خسارتها نیز قطعا بالاست. فرونشست که اصطلاحا زلزله آرام است، میتواند تاثیرات سنگین خود را داشته باشد. ریشه آن هم عدم مدیریت صحیح منابع آب و آبخیزداری است.» رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به قانون جدید مدیریت بحران افزود: «قانون جدید مدیریت بحران وظایفی را برای مرکز تحقیقات در موضوعات یادشده مصوب کرده است.» بهعنوانمثال در این قانون مصوب شده مرکز تحقیقات با همکاری وزارت نفت اقدامات لازم را در خصوص تاسیسات نفتی و مخاطرات آن انجام و اجرایی کند.
این در حالی است که برخی کارشناسان زلزله معتقدند موضوع «فروچالهها» و «فرونشست» زمین را میتوان از یکدیگر تفکیک کرد، چراکه اولی به صورت ناگهانی رخ میدهد و دومی فرآیندی تدریجی است که میتواند ناشی از خالی شدن سفرههای آبزیرزمینی در پهنه سرزمینی ایران هم باشد.
محمدعلی سادسی، کارشناس حوزه شهرسازی در گفتوگو با روزنامه «دنیایخودرو» در این مورد گفت: «فروچالهها در بسیاری از شهرهای دنیا رخ میدهند و اتفاقا اگر فضای مجازی را دنبال کنید، نمونههایی از این واقعه در کشورهایی مانند ژاپن که زلزلهخیز بوده و درمواردی با سستی خاک مواجه است، رخ میدهد.» او ادامه داد: «تعداد این حوادث در ایران باتوجه به بهرهبرداری بیش از اندازه از سفرههای آب زیرزمینی افزایش پیدا کرده و احتمالا در سالهای آینده هم ادامه خواهد داشت. در مورد شهر تهران هم میتوانیم زنگ خطر را در مورد سازههای شهری مانند تونل توحید ببینیم که پیش از این با نفوذ آب به درون سازه روبهرو بود و این نشان میدهد ممکن است اتفاقات نگرانکنندهتری هم رخ بدهد.»
سادسی ادامه داد: «نگرانکنندهتر از این زنگهای هشدار اما چند حوزهای بودن این موضوع است زیرا نهادهای مختلفی هنگام وقوع بحران دخیل هستند. بهعنوان نمونه، خطوط انتقال برق، گاز، آب و زیرساختها مترو و سازههایی مانند پلها و تونلها هنگام فروریزش ممکن است آسیب ببینند اما بهنظر میرسد هماهنگی دقیقی میان نهادهای ذیربط در این خصوص وجود ندارد. همین موضوع به اندازه کافی نگرانکننده است و باید در مورد آن فکری کرد.»