ورود خودروهای وارداتی با محدودیت‌های متعدد، سهمیه‌بندی‌های غیرشفاف و بازه قیمتی بالاتر از توان مالی طبقه متوسط، در نهایت سبب شد بخش قابل توجهی از اهداف اعلام‌شده محقق نشود. به‌علاوه، عدم‌ثبات در سیاست‌های ارزی، نبود زیرساخت‌های پایدار برای خدمات پس از فروش و تاخیر در ترخیص خودروها، عملا واردات را به پدیده‌ای محدود، گزینشی و غیررقابتی بدل کرده است.در چنین فضایی، مردم همچنان ناچار هستند میان خودروهای داخلی کم‌کیفیت و خودروهای چینی با شرایط ویژه، یکی را انتخاب کنند.
معین مهدی‌زاده، فعال حوزه خودرو در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» با تحلیل وضعیت واردات، از نقش آن در تنظیم بازار و ایجاد رقابت، چگونگی تاثیر برندهای چینی بر رفتار مصرف‌کنندگان و آینده‌ای که در انتظار صنعت‌خودرو ایران است، سخن گفته است.
او با تاکید بر این‌که حضور خودروهای خارجی هنوز نتوانسته اعتماد عمومی را جلب کند، معتقد است تا زمانی که واردات واقعی و با رویکرد اقتصادی توسعه‌محور شکل نگیرد، نمی‌توان انتظار تعادل پایدار در بازار را داشت.
واردات خودرو بعد از چند سال وقفه، مجدد آغاز شد. به‌نظر شما این مساله چه اثری بر تعادل قیمتی بازار داشته؟ آیا اثر آن صرفا روانی بود یا واقعی هم بود؟
بازگشت واردات خودرو پس از چند سال ممنوعیت، در وهله نخست اثری روانی و نمادین بر بازار داشت. بسیاری از فعالان اقتصادی، این اقدام را نشانه‌ای از عقب‌نشینی از سیاست انحصار دانستند و همین موضوع سبب شد خریداران انتظار کاهش قیمت در بازار را داشته باشند. این واکنش روانی، منجر به‌توقف رشد بی‌رویه قیمت‌ها در بازه کوتاهی شد. اما در واقعیت، واردات آن‌چنان حجمی نداشت که بتواند به‌طور محسوس در تعادل قیمتی بازار اثر بگذارد.
از طرف دیگر، به‌دلیل محدودیت‌های ارزی، سختگیری‌های گمرکی و تعدد مجوزها، واردات عملا بسیار محدود و کند پیش رفته است. همین موضوع باعث شد اثر واقعی آن بر قیمت خودرو بیشتر جنبه تبلیغاتی و نمایشی داشته باشد. تا زمانی که واردات با تیراژ بالا، تنوع برند و قیمت‌گذاری رقابتی صورت نگیرد، نمی‌توان انتظار داشت تعادل جدی در بازار به‌وجود آید.
خودروهای وارداتی در چه بازه قیمتی و با چه ویژگی‌هایی توانسته‌اند به بازار ورود پیدا کنند، آیا طبقه متوسط جامعه نیز توانایی خرید این خودروها را دارد؟
خودروهای وارداتی فعلی، عمدتا در بازه قیمتی بین یک تا ۲ میلیارد تومان قرار دارند. اکثر این خودروها از برندهای چینی نظیر چری، فیدلیتی، دیگنیتی و جتور هستند که با توجه به‌سطح آپشن، طراحی بدنه و برخی نوآوری‌های فناورانه، توانسته‌اند بخشی از بازار طبقه متوسط رو به بالا را جذب کنند.
با این حال، باید گفت برای قشر متوسط واقعی جامعه که درآمد ثابتی دارد و با هزینه‌های روزمره درگیر است، این خودروها نیز در سطح «دست‌نیافتنی» قرار دارند.واقعیت این است که واردات فعلی، گرچه ظاهر متنوع‌تری به بازار داده اما هنوز نتوانسته به اهداف کلان خود از جمله ایجاد رقابت، کاهش قیمت و تامین خودرو برای اقشار مختلف دست پیدا کند. تا زمانی که واردات با سیاست‌های حمایتی برای عرضه خودروهای زیر یک میلیارد تومان و اقتصادی‌تر همراه نباشد، همچنان سهم بازار آن محدود خواهد ماند.
از نگاه شما، آیا واردات باعث شده که خودروسازان داخلی کیفیت محصولات خود را ارتقا دهند یا هنوز در فضای انحصاری فعالیت می‌کنند؟
واردات اگرچه در سطح کلان اقتصاد می‌تواند عامل تحریک رقابت باشد، اما در صنعت‌خودرو ایران، به‌دلیل وابستگی شدید ساختار تولید به حمایت‌های دولتی، هنوز اثری جدی بر ارتقای کیفیت نداشته است. خودروسازان داخلی همچنان در یک فضای نیمه‌انحصاری فعالیت می‌کنند، با قیمت‌گذاری دستوری مواجه‌اند و به‌دلیل زیان انباشته، توان سرمایه‌گذاری در به‌روزرسانی محصولات را ندارند.
شاید تنها دستاورد واردات در این مدت، ایجاد یک فشار روانی به خودروسازان برای بهبود طراحی ظاهری یا اضافه کردن برخی آپشن‌های سطحی بوده باشد. اما وقتی ساختار تولید، تامین مالی و پلت‌فرم‌های اصلی تغییر نکند، نمی‌توان انتظار داشت کیفیت خودروها ارتقا یابد. رقابت واقعی زمانی معنا پیدا می‌کند که مصرف‌کننده بین چند انتخاب قابل اتکا با قیمت متناسب، حق انتخاب داشته باشد، نه صرفا بین چند مدل گران داخلی و وارداتیِ غیرقابل خرید.
در فضای روانی جامعه، ورود برندهای خارجی چه تاثیری بر تصمیم خریداران داخلی داشته است؟ آیا مردم همچنان به خودروهای داخلی اعتماد دارند؟
ورود برندهای خارجی، به‌ویژه چینی‌های به‌روز، اثر روانی قابل توجهی بر بازار گذاشته است. خریداران امروز با دیدن ظاهر مدرن‌تر، تجهیزات ایمنی بیشتر و خدمات پس از فروش قابل‌قبول برخی وارداتی‌ها، اعتمادشان به‌خودروهای داخلی تضعیف شده است. این روند در فضای مجازی و نظرات کاربران نیز مشهود است. خریدار امروزی بیش از گذشته آگاه است و مقایسه می‌کند؛ وقتی خودرو داخلی با حداقل آپشن و قیمت بالا عرضه می‌شود، طبیعی است که نگاهش به‌سمت گزینه‌های خارجی برود.درحال حاضر، اعتماد عمومی به محصولات داخلی رو به کاهش است و این خطر بزرگی برای صنعت خودروسازی کشور به‌شمار می‌رود.
اگر خودروسازان نتوانند به‌سرعت به‌روز شوند و پاسخ مناسبی به انتظارات بازار بدهند، این فاصله در ذهن مصرف‌کننده روزبه‌روز بیشتر خواهد شد. البته بخشی از جامعه همچنان به‌دلیل محدودیت اقتصادی، ناچار به‌خرید خودروهای داخلی است، نه به‌خاطر اعتماد، بلکه به‌خاطر اجبار مالی.
حضور پررنگ خودروهای چینی در بازار ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا این برندها آمده‌اند که بمانند یا نقش موقت دارند تا ورود برندهای معتبر اروپایی یا ژاپنی تسهیل شود؟
خودروهای چینی، برخلاف تصور چند سال پیش، دیگر نقش موقتی در بازار ایران ندارند. این برندها با شناخت دقیق از نیاز بازار ایران، محصولات متنوع با سطح قابل قبولی از امکانات رفاهی و طراحی را روانه بازار کرده‌اند. مهم‌تر این‌که، در غیاب برندهای ژاپنی، کره‌ای و اروپایی، عملا میدان را خالی یافته و در حال تصاحب سهم بیشتری از بازار هستند.
حضور پررنگ چینی‌ها نه‌تنها موقتی نیست، بلکه به‌دلیل نبود رقیب قدرتمند خارجی، به‌نوعی تثبیت شده است. حتی برخی شرکت‌های ایرانی، به مونتاژ رسمی و سرمایه‌گذاری مشترک با برندهای چینی روی آورده‌اند. درنتیجه، می‌توان گفت برندهای چینی فعلا جای پای خود را در بازار ایران محکم کرده‌اند و در صورت ادامه تحریم‌ها یا محدودیت واردات برندهای معتبر، این حضور حتی تقویت نیز خواهد شد.
آینده رقابت میان خودروهای چینی، داخلی و وارداتی در بازار ایران را چگونه می‌بینید؟ آیا فضای رقابتی به نفع مصرف‌کننده خواهد بود؟
آینده رقابت میان این سه دسته، تا حد زیادی بستگی به سیاست‌های کلان کشور دارد. اگر واردات آزاد، پایدار و رقابتی باشد، برندهای خارجی می‌توانند با ارائه محصولات متنوع و رقابتی، فضای رقابتی واقعی ایجاد کنند. در این شرایط، حتی چینی‌ها نیز برای حفظ جایگاه خود، مجبور به ارتقای کیفیت و خدمات پس از فروش خواهند بود. اما اگر واردات محدود، نمایشی یا پرهزینه باقی بماند، بازی عملا بین داخلی‌ها و چینی‌ها خواهد بود.
در این سناریو، رقابت بیشتر حالت ظاهری خواهد داشت و باز هم مصرف‌کننده ناچار به انتخاب از بین گزینه‌های نه‌چندان متنوع و گران‌قیمت می‌شود. رقابت واقعی وقتی شکل می‌گیرد که تنوع، دسترسی و قیمت منطقی هم‌زمان فراهم باشد. در غیر این صورت، خریدار ایرانی در بهترین حالت، باید بین «گرانِ وارداتی»، «اقتصادیِ چینی» و «غیراستانداردِ داخلی» یکی را انتخاب کند؛ انتخابی که لزوما به نفع او نخواهد بود.
