انبوهی از مشکلات مالی، صنعت قطعه‌سازی کشور را در موقعیتی دشوار قرار داده است. تولیدکنندگان این حوزه با چالشی عظیم در تامین نقدینگی و مواد اولیه مواجه‌اند؛ شرایطی که اختلاف فاحش میان هزینه‌ها و قیمت فروش محصولات، حاشیه امنیت آن‌ها را به حداقل رسانده است. روندی فرسایشی که با هر روز تعمیق بحران، عرصه را بر صنعتگران تنگ‌تر می‌کند و برخی حلقه‌های کلیدی زنجیره تولید را در آستانه گسست قرار داده است. در این میان، نوسانات تورمی و ضعف نظام بانکی بیش از پیش پایه‌های تولید را متزلزل ساخته و امید به سرمایه‌گذاری و توسعه را کم‌رنگ‌تر از همیشه کرده است.
قطعه‌سازان در بحران نقدینگی
ابراهیم احمدی، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با اشاره به شرایط امروز قطعه‌سازان و نحوه تعامل‌شان با خودروسازان بزرگ در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» بیان داشت: «شاید اگر ایران‌خودرو پرداختی‌های اخیر را انجام نمی‌داد، وضع ما خیلی بغرنج‌تر می‌شد. ایران‌خودرو با همه تنگناها، به‌خصوص شب عید، در حد توان کمک کرد. البته همچنان شرایط هیچ‌کس ایده‌آل نیست؛ اما باید موقعیت یکدیگر را هم درک کنیم.»
وی با اشاره به این‌که ایران‌خودرو همکاری بیشتری داشته تا سایپا که وضعیتش نامناسب‌تر است، افزود: «البته هنوز خیلی از پرداختی‌ها مانده. شاید قرار باشد به روش‌های مختلفی مثل باز کردن ال‌سی یا روش‌های دیگر، مبالغی پرداخت شود. واقعیت این است که خودروسازی‌ها نیز مشکل دارند. همان‌طور که پیش‌تر، در صنایع دیگر همچون فولاد شاهد چنین مشکلاتی نبودیم اما اکنون می‌بینیم که بحران‌ها به همه بخش‌ها سرایت کرده است.»
رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان خودرو اصفهان همچنین درباره بحران نقدینگی و تامین ارزی فعالان این صنعت تصریح کرد: «این روزها بحران نقدینگی دیگر برای صنعت به موضوعی عادی بدل شده است. وقتی تورم شدید است و قیمت‌ها دائم بالا می‌رود، قطعه‌ساز نمی‌تواند بین خرید مواد اولیه و فروش محصول تناسب برقرار کند. یک فاصله دائمی وجود دارد و این شکاف، به اقتصاد قطعه‌سازی ضربه می‌زند.»
این مقام صنفی ادامه داد: «بانک مثل گذشته نمی‌تواند ارز تامین کند و از طرف دیگر، نقدینگی هم وجود ندارد. مشکلات هر روز بیشتر می‌شود. در دنیا مرسوم نیست که همه‌چیز نقدی خرید و فروش شود و صنعت بدون حمایت بانکی سر کند. بانک‌ها اغلب اعتبار می‌دهند و سرمایه ثابت یا سرمایه در گردش را تامین می‌کنند؛ اما این‌جا ما باید همه‌چیز را نقد تهیه کنیم و این در عمل وضعیت صنعت را بحرانی می‌کند.»
احمدی افزود: «افزایش قیمت روزانه مواد اولیه و اجناس ناشی از تورم بالا باعث می‌شود کارخانه‌هایی که همین امروز نمی‌توانند پول نقد فراهم کنند، فردا با شکاف بیشتری مواجه می‌شوند و نقدینگی‌شان تحلیل می‌رود. این مشکل هرسال عمیق‌تر می‌شود.»
نظام بانکی دردی از صنعتگران دوا نمی‌کند
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با اشاره به نقش بانک‌ها در تضعیف امکان سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان اظهار کرد: «وقتی درحال حاضر بورس ماهانه ۲.۷۵ تا ۳ درصد سود برای کالاهای مختص بورس اعلام می‌کند، میزان این سود در سال به ۳۶ درصد می‌رسد. همین موضوع درباره بانک‌ها هم صدق می‌کند و سود تسهیلات به ۳۶ یا حتی ۴۱ درصد رسیده است. از طرفی اگر کسی نتواند به‌موقع بدهی‌اش را بدهد، تا ۶ درصد جریمه نیز به این مبالغ اضافه می‌شود. بنابراین، این شرایط برای هیچ تولیدکننده‌ای اقتصادی نیست.»
وی با اشاره به این‌که مشکلات ناشی از کمبود نقدینگی گریبان‌گیر تمام صنایع و مجموعه‌های بزرگ صنعتی شده است، افزود: «کارخانه‌های بزرگی مثل ایران‌خودرو یا فولاد مبارکه با همه عظمت‌شان، باز هم با کمبود نقدینگی دست به گریبان هستند. این دیگر یک مشکل فراگیر است؛ نه فقط برای واحدهای کوچک.»
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه درباره اثر تورم و بی‌ثباتی خاطرنشان کرد: «یکی از اصلی‌ترین معضلات ما همین تورم مزمن است. اگر تورم مدیریت شود و زیر ۱۵ درصد یا حتی کمتر بیاید، صنعت نفس تازه می‌کند و امکان برنامه‌ریزی و توسعه پیدا می‌کند. درحال حاضر اما سرمایه‌دار نه تنها تمایلی به سرمایه‌گذاری جدید ندارد، بلکه حتی در نگهداری خطوط فعال موجود نیز دچار مشکل شده است.»
وی با اشاره به افزایش سرسام‌آور هزینه‌های تولید بیان کرد: «به‌عنوان یک قطعه‌ساز از سال ۱۳۸۰ تا امروز، قیمت مواداولیه‌ای مثل آلومینیوم، مس، پلی‌آمید، ورق فولادی و مزد کارگر برای ما بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ برابر افزایش یافته است. اما قیمت فروش قطعه‌ای که تولید می‌کنم فقط حدود ۷۱ تا ۷۲ برابر شده است. همین اختلاف، کل سودآوری ما را به‌حداقل رسانده و باعث شده امکان سرمایه‌گذاری جدید از میان برود.»
احمدی تشریح کرد: «امروز حتی سرمایه ثابت هم به‌راحتی در اختیار صنعتگر قرار نمی‌گیرد. صندوق توسعه ملی تحت فشار است و منابعش محدود. آن‌چه به بازار تزریق می‌شود، نسبت به نیاز واقعی بسیار کمتر است. این باعث می‌شود ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی به‌روز نشود و صنعت رفته‌رفته فرسوده‌تر شود.»
وی تاکید کرد: «صنعت‌خودرو و قطعه‌سازی مثل زنجیره‌ای است که اگر نقدینگی در یک نقطه قطع شود، همه حلقه‌های آن آسیب می‌بینند. اگر چند سال فقط ثبات داشته باشد و جلو تورم گرفته شود، شاید خیلی از سرمایه‌گذاران برگردند و چرخه تولید تغییر مسیر بدهد.»
روند تنزلی صنایع و انتظار برای حمایت از دولت
رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو اصفهان درباره تبعات تحریم و کاهش بهره‌وری در پاسخ به خبرنگار «دنیای‌خودرو» گفت: «هرچند هیچ‌وقت چراغ تولید خاموش نمی‌شود، اما مشکل این است که بهره‌وری پایین می‌آید. ما تکنولوژی روز را نمی‌توانیم وارد کنیم و ماشین‌آلات‌مان فرسوده‌تر می‌شود؛ با این حال تولید بدون ارتقای کیفیت ادامه پیدا می‌کند.»
وی ادامه داد: «مشکل فقط قطعه‌سازی نیست؛ کل صنایع کشور به این درد مبتلا شده‌اند. سوددهی کارخانه‌ها هر روز کمتر می‌شود. از طرفی همان‌طور که بانک‌مرکزی اعلام کرده، چک‌های برگشتی نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش یافته است. همه این‌ها علامتی است که جامعه و فعال اقتصادی هر دو ضعیف‌تر شده‌اند.»
بر اساس گزارش بانک‌مرکزی در اوایل سال جاری میانگین ۱۱ ماهه رقم چک‌های برگشتی در سال ۱۴۰۳، ۱۰۴ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به میانگین سال قبل از آن رشد ۷۳.۳ درصدی داشته است.
این مقام صنفی اضافه کرد: «البته روند تولید به‌کلی متوقف نمی‌شود؛ اما کیفیت افت می‌کند و امید به سرمایه‌گذاری جدید از بین می‌رود. نتیجه‌اش بی‌اعتمادی در کل فضای اقتصادی و بازاری است.»
احمدی در پاسخ به این سوال که چه راه‌حلی برای خروج از شرایط فعلی پیشنهاد می‌دهد، بیان داشت: «خود مسئولان و سیاست‌گزاران بهتر می‌دانند که چطور باید عمل کنند. چرا این‌قدر برای توافقات خارجی تلاش می‌شود؟ چون می‌دانند سرمایه فرار می‌کند. سرمایه مثل آهو است؛ اگر امنیت نباشد، فرار می‌کند و هر جا آرامش بیابد، همان جا مستقر می‌شود.»
وی تصریح کرد: «سرمایه‌گذاری که اطمینان نداشته باشد، دارایی‌اش را به بیرون از کشور می‌برد؛ همان‌طور که طی این‌سال‌ها می‌بینیم سرمایه ایرانی سر از کانادا، دوبی و دیگر کشورها درآورده است. بنابراین اگر امنیت و ثبات اقتصادی نباشد، انگیزه‌ای برای فعالیت در داخل نمی‌ماند.»
این مقام صنفی با اشاره به این‌که فرصت‌های فعالیت اقتصادی در ایران بسیار زیاد است، افزود: «درست است که در ایران سختی زیاد است، ولی ظرفیت و فرصت کار در کشور بالاست. نیروی کار خوب، بازار بزرگ و منابع در دسترس داریم. اگر دولت بتواند تورم را کنترل و امنیت اقتصادی ایجاد کند، هیچ مانعی برای جهش صنعتی باقی نمی‌ماند.»
احمدی گفت: «همه ما فقط برای کار کردن و ساختن این کشور این‌جا هستیم. هیچ صنعت‌گری نیست که دلش نخواهد ایران پیشرفت کند. امیدوارم دولت موانع را بردارد و فضا را برای کار و سرمایه‌گذاری مناسب کند. به امید این‌که همه با هم بتوانیم آینده بهتری برای کشور رقم بزنیم.»
